Czym jest baza danych
Baza danych to zbiór danych zapisanych w odpowiednim formacie. Format zapisu danych pozwala na dostęp do danych. W zależności od zastosowania dane zapisywane są w różny sposób. Sposób zapisu danych ma wpływ na wydajność poszczególnych operacji (zapisu, odczytu, usunięcia i modyfikacji danych).
Istnieje wiele rodzajów baz danych. Jednym z najbardziej popularnych jest relacyjna baza danych. Określenie relacyjna baza danych opisuje bazę danych, w której dane zapisane są w postaci tak zwanych krotek. Krotki mają swoje atrybuty. Każda krotka zapisana jest w relacji.
Operacje w relacyjnych bazach danych oparte są o algebrę relacji. Dostęp do danych możliwy jest dzięki użyciu SQL (ang. Structured Query Language). SQL to język charakterystyczny dla baz danych.
Możesz spotkać się z wieloma implementacjami relacyjnych baz danych. Kilka najczęściej używanych implementacji możesz znaleźć poniżej:
Bazy danych różnią się między sobą implementacją. Różnią się także wersją SQL, którą obsługują. Chociaż istnieje standard opisujący język SQL występują drobne różnice pomiędzy SQL obsługiwanym przez poszczególne bazy danych. Różne wersje SQL nazywane są dialektami.
Samouczek Programisty jest jednym z partnerów konferencji infoShare 2018.
infoShare 2018 to konferencja technologiczna odbywająca się 22-23 maja w Gdańsku. Na developerów czekają m.in. prelekcje z obszaru cybersecurity i machine learning, live coding oraz spotkania ze specjalistami, takimi jak: Filip Wolski, Trent McConaghy, Piotr Konieczny, Zbigniew Wojna czy Scott Helme. infoShare to także okazja do networkingu i udziału w imprezach towarzyszących. Sprawdź agendę i zarejestruj się na www.infoshare.pl.
Jak działa relacyjna baza danych
Bazy danych używane w środowiskach produkcyjnych składają się z wielu komponentów. W dużym uproszczeniu można powiedzieć, że zawsze występują dwa: klient bazy danych i serwer bazy danych. Serwer bazy danych to program, który potrafi obsłużyć żądania wysyłane przez klienty. Serwer odpowiedzialny jest za zapisywanie i udostępnianie danych przechowywanych w bazie.
Serwer używa pewnego portu, na którym nasłuchuje żądań od klientów. Na przykład PostgreSQL domyślnie używa portu 5432.
W większości znanych mi przypadków serwery używają protokołu ODBC (ang. Open Database Connectivity) do komunikacji z klientami. Jest to protokół, który zapewnia spójny dostęp do danych, niezależny od serwera bazy danych. Sewery udostępniają także protokół JDBC (ang. Java Database Connectivity).
Klienty wskazują serwer, z którym chcą się połączyć za pomocą URL. W przypadku bazy danych PostgreSQL URL może wyglądać następująco:
jdbc:postgresql://some.server.host:5432/database_name
URL ten służy do połączenia się do serwera some.server.host na porcie 5432 używając protokołu jdbc:postgresql. database_name wskazuje bazę danych do której chcemy się połączyć. Jeśli chcesz przeczytać więcej o URL odsyłam Cię do artykułu na temat protokołu HTTP.
Do obsługi takiego połączenia klient potrzebuje odpowiedniego sterownika. Sterownik to klasa obsługująca połączenie. Producenci bazy danych udostępniają takie sterowniki.
Klienty używając języka SQL wysyłają żądania do serwera. Dotyczą one dostępu do danych zapisanych w bazie. Wcześniej wspomniany sterownik obsługuje komunikację pomiędzy klientem a serwerem.
Serwer interpretuje te zapytania i pobiera dane z plików zachowanych na dysku serwera1. Następnie dane te są zwracane do klienta, po czym sterownik interpretuje dane przekazane zgodnie z protokołem, np. JDBC.
Bardzo często zapytanie SQL zwraca przetworzone dane do klienta. Przetwarzanie surowych danych odbywa się po stronie serwera relacyjnej bazy danych.
Pobierz opracowania zadań z rozmów kwalifikacyjnych
Przygotowałem rozwiązania kilku zadań algorytmicznych z rozmów kwalifikacyjnych. Rozkładam je na czynniki pierwsze i pokazuję różne sposoby ich rozwiązania. Dołącz do grupy ponad 6147 Samouków, którzy jako pierwsi dowiadują się o nowych treściach na blogu, a prześlę je na Twój e-mail.
Model relacyjny
Za modelem relacyjnym stoi algebra relacji. Jest to matematyczny opis operacji wykonywanych na danych zachowanych w bazie. Możesz w nim przeczytać o sumie zbiorów, iloczynie kartezjańskim etc. Postaram się wytłumaczyć sposób działa baz bez użycia takich pojęć.
Na potrzeby tego artykułu posłużę się wcześniej wspomnianym przykładem magazynu. Załóżmy, że w tym przypadku bazę danych możemy opisać kilkoma zdaniami:
- W magazynie przechowujemy różne rodzaje towarów,
- Poszczególne towary produkowane są przez różnych producentów,
- Różni hurtownicy pobierają różne towary z magazynu,
- Każdy producent ma jednego opiekuna handlowego.
Encja
Zrób proste ćwiczenie. Wybierz wszystkie rzeczowniki z listy, którą umieściłem wyżej. Możesz ją porównać z tą listą:
- magazyn,
- towar,
- producent,
- hurtownik,
- opiekun handlowy.
Można powiedzieć, że encje to rzeczowniki wyjęte z opisu bazy danych ;). Encje to rodzaje “obiektów” przechowywanych w bazie. Na przykład towar, czy producent. Odpowiednikiem encji w programowaniu obiektowym jest klasa. Zatem w przypadku bazy danych opisującej magazyn występuje pięć rodzajów encji.
Sama encja nie jest ściśle związana z modelem relacyjnym. Definicja ta jest jednak używana w trakcie projektowania baz danych.
Atrybut
Każda z encji ma swoje właściwości. Na przykład opiekun handlowy ma numer telefonu, imię czy nazwisko. Każdy z tych elementów to atrybut. Podobnie jak w programowaniu obiektowym instancje mają swoje atrybuty.
Podobnie jak w języku programowania tak i tutaj atrybuty mają swoje typy. Relacyjne bazy danych obsługują różne typy. W większości przypadków typy z języków programowania mają swoje odpowiedniki w typach w bazie danych. Na przykład:
| Typ w języku Java | Typ w PostgreSQL |
|---|---|
String |
varchar |
boolean |
boolean |
double |
double precision |
byte[] |
bytea |
int |
integer |
Istnieją jednak typy, które nie mają swojego dokładnego odwzorowania w niektórych językach programowania, na przykład:
box,decimal(p, s),polygon.
Te różnice pokazują, że nie zawsze da się przenieść świat relacyjnej bazy danych do świata programowania obiektowego. Tematyce mapowania obiektowo-relacyjnego (ang. object-relational mapping) poświęcę osobny artykuł.
Krotka
Krotka to zbiór atrybutów. Upraszczając można powiedzieć, że krotka w modelu relacyjnym odpowiada instancji obiektu w programowaniu obiektowym2. Krotki często prezentowane są w postaci wiersza w tabeli gdzie każda kolumna odpowiada poszczególnym atrybutom.
Przykładem krotki zawierającej towar może być:
Nazwa varchar |
Stan magazynowy integer |
Cena double precision |
|---|---|---|
| trampki | 10 | 99.99 |
Relacja
W relacyjnym modelu bazy danych relacją określamy zbiór krotek. Skoro pojedyncza krotka to wiersz w tabeli, to zbiór krotek to cała tabela :). Istnieją różne konwencje nazywania relacji. W dalszej części artykułu będę używał liczby mnogiej od nazwy encji. Dla przykładu relacja przechowująca krotki towar będzie nazywała się towary.
Musisz także wiedzieć, że relacją także możemy określać zależności jakie występują pomiędzy poszczególnymi tabelami. Na przykład tabela towary jest powiązana z tabelą producenci. Producent produkuje różne towary. Zatem pomiędzy producenci a towary występuje relacja jeden do wielu – jeden producent produkuje wiele towarów.
Zbierając kilka krotek, relacja towary może wyglądać następująco:
Nazwa varchar |
Stan magazynowy integer |
Cena double precision |
|---|---|---|
| trampki | 10 | 99.99 |
| sweter | 0 | 299.99 |
| lizak | 2500 | 0.5 |
| spinacz | 500 | 0.01 |
W modelu relacyjnym krotki w relacji nie mogą się powtarzać (elementy w zbiorze są unikalne). W praktyce relacyjne bazy danych posługujące się SQL pozwalają na duplikaty wierszy w tabelach. Sam język SQL pozwala na pobranie unikalnych elementów z danej tabeli.
Klucz główny
Zbiór atrybutów (kolumn w tabeli) tworzy klucz główny. Klucz główny to unikalny identyfikator dla każdego wiersza w tabeli. W większości przypadków tabele zawierają dodatkową kolumnę, która zawiera identyfikator w postaci liczby:
Id integer (PK) |
Nazwa varchar |
… |
|---|---|---|
| 1 | trampki | … |
| 2 | sweter | … |
| 3 | lizak | … |
| 4 | spinacz | … |
W tabeli wyżej kolumna Id jest kluczem głównym (ang. primary key). Tworzenie kluczy głównych przy pomocy liczby pozwala na automatyczne tworzenie nowej wartości klucza dla nowego wiersza. Wystarczy podnieść o 1 największą wartość klucza głównego. Klucze główne składające się z wielu kolumn nazywa się kluczami złożonymi.
Bazy danych optymalizują dostęp do danych przy pomocy klucza głównego. Oznacza to tyle, że pobranie wiersza z tabeli towary na podstawie kolumny Id będącej kluczem głównym może być bardziej wydajne niż pobranie tego samego wiersza na podstawie wartości kolumny Nazwa.
Klucz obcy
Wspomniałem wyżej, że tabele mogą być ze sobą powiązane. Te zależności pomiędzy tabelami pokazane są przez klucze obce (ang. foreign key). Klucz obcy to dodatkowa kolumna (lub kolumny), która pokazuje zależność. Na przykład tabela producenci może wyglądać następująco:
Id integer (PK) |
Siedziba varchar |
Rok założenia integer |
|---|---|---|
| 1 | Wrocław | 2007 |
| 2 | Warszawa | 1980 |
| 3 | Kraków | 1948 |
Dodatkowa kolumna producent_id znajdująca się wewnątrz tabeli towary pokazuje zależność pomiędzy towarami a producentami:
Id integer (PK) |
Nazwa varchar |
Producent id integer (FK) |
… |
|---|---|---|---|
| 1 | trampki | 1 | … |
| 2 | sweter | 2 | … |
| 3 | lizak | 3 | … |
| 4 | spinacz | 3 | … |
Taka tabela pokazuje, że trampki produkowane są przez producenta z Wrocławia, swetry przez producenta z Warszawy. Producent z Krakowa produkuje lizaki i spinacze.
Rodzaje powiązań
Tabele mogą mieć trzy rodzaje zależności. Każdą z nich opiszę w osobnym podpunkcie.
Jeden do jednego
Przykładem takiej zależności może być samochód – numer rejestracyjny. Każdy numer rejestracyjny przypisany jest do jednego samochodu, podobnie każdy samochód ma tylko jeden numer rejestracyjny. W przypadku magazynu relacją tego typu może być opiekun handlowy – producent. Zależność tego typu reprezentuje dodatkowa kolumna w tabeli:
producenci
Id integer (PK) |
Siedziba varchar |
Rok założenia integer |
|---|---|---|
| … | … | … |
opiekunowie
Id integer (PK) |
Nazwisko varchar |
Producent id integer (FK) |
|---|---|---|
| … | … | … |
Kolumna Producent id w tabeli opiekunowie wskazuje na producenta, za którego jest odpowiedzialny dany opiekun.
Jeden do wielu
Przykładem takiej zależności może być producent – towar. Każdy producent produkuje wiele towarów. Innymi słowy każdy towar produkowany jest przez jednego producenta. Podobnie jak w przypadku relacji jeden do jednego zależność tego typu uzyskuje się poprzez dodanie odpowiedniej kolumny:
producenci
Id integer (PK) |
Siedziba varchar |
Rok założenia integer |
|---|---|---|
| … | … | … |
towary
Id integer (PK) |
Nazwa varchar |
… | Producent id integer (FK) |
|---|---|---|---|
| … | … | … | … |
Zauważ, że zarówno zależność jeden do wielu, jak i jeden do jednego możliwa jest przy pomocy pojedynczej kolumny.
Zależność tego typu określa się także jako 1 do n.
Wiele do wielu
Zależność wiele do wielu może występować pomiędzy hurtownikami i towarami. Oznacza ona tyle, że wielu hurtowników zaopatruje się w wiele towarów. Ten sam towar pobierany jest przez wielu hurtowników. W przypadku takiej zależności niezbędna jest dodatkowa tabela, która połączy ze sobą dwie tabele:
towary
Id integer (PK) |
Nazwa varchar |
… | Producent id integer (FK) |
|---|---|---|---|
| … | … | … | … |
hurtownicy
Id integer (PK) |
Nazwa hurtowni varchar |
|---|---|
| … | … |
towary_hurtownicy
Towar id integer (FK) |
Hurtownik id integer (FK) |
|---|---|
| … | … |
W tym przypadku tabela towary_hurtownicy ma dwa klucze obce. Jeden z nich pokazuje na tabelę towary drugi na hurtownicy. Zauważ, że w przypadku tej tabeli kluczem głównym, który identyfikuje każdy wiersz może być para tych kolumn. Jest to tak zwany klucz złożony.
Zależność tego typu określa się także jako n do m.
Dodatkowe materiały do nauki
- Bazy danych – wykłady na UW,
- Model relacyjny – artykuł na Wikipedii,
- Model relacyjny – wykład na AGH.
Zadanie do wykonania
Dasz radę zaprojektować bazę danych, do przechowania informacji o wykładach w trakcie konferencji? Spróbuj zrobić to na podstawie agendy znajdującej się na stronie infoShare.
Podsumowanie
W dzisiejszym artykule przeczytałeś o bazach danych. Poznałeś sposób komunikacji pomiędzy klientem a serwerem. Dowiedziałeś się czym jest model relacyjny. Wiesz czym jest relacja, krotka czy atrybut w kontekście modelu relacyjnego. Zdobytą wiedzę mogłeś przećwiczyć rozwiązując zadanie do wykonania. Te postawy pozwolą Ci lepiej zrozumieć SQL i mapowanie obiektowo relacyjne.
Mam nadzieję, że artykuł przypadł Ci do gustu. Jeśli nie chcesz ominąć kolejnych artykułów proszę zapisz się do samouczkowego newslettera i polub Samouczka na Facebooku. Trzymaj się i do następnego razu!
-
Jest to duże uproszczenie. Bazy danych są programami, które są przystosowane do obsługi dużej liczby zapytań. Znane mi relacyjne bazy danych wspierają ACID. Zapytania często podlegają optymalizacji. Przetwarzanie danych zgodnie z zapytaniem SQL to także robota serwera. Czynniki te sprawiają, że dostęp do danych to coś więcej niż zwykłe “pobieranie danych z dysku”. ↩
-
Nie jest to do końca prawda, na przykład w przypadku relacji wiele do wielu krotki w relacji łączącej nie muszą mieć odpowiadającego im obiektu w języku programowania. ↩
Pobierz opracowania zadań z rozmów kwalifikacyjnych
Przygotowałem rozwiązania kilku zadań algorytmicznych z rozmów kwalifikacyjnych. Rozkładam je na czynniki pierwsze i pokazuję różne sposoby ich rozwiązania. Dołącz do grupy ponad 6147 Samouków, którzy jako pierwsi dowiadują się o nowych treściach na blogu, a prześlę je na Twój e-mail.
Zostaw komentarz